📝 Yeni Fikir şirkətinin Biznesin İnkişafı və İnnovasiyalar üzrə direktoru Telman Mustafayev #INMergeInnovationSummit-də iştirak etmiş. O, Sammitdəki müşahidələrini və təəssüratlarını paylaşıb:
Son illərdə qlobal iqtisadiyyatın əsas hərəkətverici qüvvələrindən biri məhz startap ekosistemidir. ABŞ, Avropa və Asiya hər biri illik minlərlə yeni VC (venture capital) dəstəyi alan şirkət yaradır. Lakin uğur faizi, çıxarılan unicorn və decacorn sayı, həmçinin qlobal dəyər yaratma qabiliyyəti regiondan regiona kəskin şəkildə fərqlənir. Eyni zamanda, yeni nəsil (New Frontier) startapların yüksəlişi qlobal bazar dəyərində ciddi dəyişikliklərə səbəb olur. Bununla yanaşı, Çindən çıxmış BYD nümunəsi dövlət dəstəyi və strateji yanaşmanın şirkətlərin uzunmüddətli inkişafında necə həlledici rol oynadığını göstərir.
Qlobal Startap Ekosisteminin Regional Analizi
Məlumatlara əsasən, EMEA, Americas və Asiya regionları təxminən eyni sayda VC dəstəyi alan şirkət yaradır – hər biri ümumi qlobal ekosistemdə 1/3 paya sahibdir. Lakin uğur göstəriciləri və uzunmüddətli təsir dərəcəsi çox fərqlidir.
- Americas (əsasən ABŞ)
Bu region həm unicorn, həm də decacornların əsas mərkəzidir. İldə 4,500 şirkət yaranır, onlardan 5%-i unicorn və ya $100M+ gəlirə çatır. Dünyanın ən böyük texnologiya şirkətləri – Google, Amazon, Meta, Microsoft, Apple, Nvidia, Tesla – məhz buradan çıxmışdır. 1970-dən bəri ümumilikdə $33 trilyon dəyər yaradılıb. - EMEA (Avropa, Yaxın Şərq və Afrika)
Burada ildə 4,000 şirkət yaranır, lakin unicorn çıxarma faizi daha aşağıdır (təxminən 2%). Böyük nümunələr arasında Arm, Booking.com və Spotify var. Avropa innovasiya baxımından aktiv olsa da, $1T+ nəhəng şirkət yaratmaqda geri qalır. Ümumilikdə yaradılan dəyər təxminən $5 trilyon təşkil edir. - Asiya (əsasən Çin)
İldə 3,500 yeni şirkət yaranır. Unicorn çıxarma göstəricisi 3% olsa da, regionda çox güclü nəhənglər mövcuddur: Alibaba, Tencent, ByteDance, Pinduoduo. Burada yaradılmış ümumi dəyər $9 trilyon-a yaxındır. Çin bazarının ölçüsü və dövlət dəstəyi burada mühüm rol oynayır.
Yeni Nəsil (New Frontier) Startapların Yüksəlişi
- 1970–1990-cı illərdə qlobal dəyərin 97%-i köhnə nəsil şirkətlərə (Oracle, Microsoft, Apple) aid idi.
- 1990-cı illərdə Amazon və Google kimi şirkətlər yeni dövrün başlanğıcını qoydu.
- 2000-ci illərdə Facebook, Tesla kimi oyunçular prosesi sürətləndirdi.
- 2010–2025-ci illərdə yeni nəsil startapların payı artıq 19%-ə yüksəlib.
BYD Şirkətinin İnkişaf Yolu (1995–2025)
BYD-nin inkişafı Çinin dövlət dəstəyi və düzgün strateji addımlarının nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər.
- 1995: Shenzhen-də təsis olunub.
- 2008: Dünyanın ilk kütləvi istehsal olunan plug-in hybrid avtomobilini (F3DM) bazara çıxardı.
- 2010: Çinin milli yeni enerji nəqliyyatı (NEV) layihələrində iştirak etdi.
- 2017: Shenzhen şəhərinin bütün avtobus parkı elektrikləşdirildi.
- 2024: Şirkət 10 milyon NEV istehsalına nail oldu.
- 2025: HKUST ilə birgə AI laboratoriyası qurularaq robototexnika və avtonom idarəetmə sahəsində fəaliyyətə başladı.
BYD nümunəsi göstərir ki, dövlət dəstəyi, universitet əməkdaşlığı və uzunmüddətli planlama ilə bir şirkət qlobal liderə çevrilə bilər.
Çin Elmi İnfrastrukturunun Kateqoriyaları
Çində elmi və texnoloji inkişafı dəstəkləmək üçün üç əsas infrastruktur tipi mövcuddur. Təqdimatda bu infrastrukturun nümunələri və məqsədləri xüsusi vurğulandı:
Major Science Facilities (Əsas Elm Obyektləri):
Buraya FAST teleskopu, Şanxay Synchrotron Radiation Facility və Future Network Test Facility (CENI) kimi iri miqyaslı elmi layihələr daxildir.
Əsas məqsəd: fundamental elmi araşdırmalar aparmaq, yeni biliklər və kəşflər əldə etmək. Bu tip infrastrukturlar daha çox dövlət dəstəyi ilə qurulur və uzunmüddətli elmi inkişaf üçün əsas baza rolunu oynayır.
Testing and Validation Facilities (Sınaq və Təsdiq Mərkəzləri):
Pilot bazalar, nümayiş mərkəzləri və test platformaları daxildir.
Əsas məqsəd: yeni texnologiyaların hazırlanması, test edilməsi və təsdiqlənməsi. Bu, elmi nəticələrin praktikaya tətbiq olunması üçün kritik mərhələdir.
Innovation Clusters (İnnovasiya Klastrları):
Zhangjiang Hi-Tech Park və Songshan Lake Materials Laboratory nümunə olaraq təqdim edildi.
Əsas məqsəd: tədqiqat nəticələrinin kommersiyalaşdırılması və bazara çıxarılması. Burada elm, biznes və dövlətin əməkdaşlığı ön plana çıxır.
Süni intellektin (AI) inkişaf mərhələləri
Süni intellektin (AI) inkişaf mərhələləri və onun cəmiyyətə inteqrasiyası haqqında vizyon paylaşıldı.
- Faza 1 (2022 – 2026): Enhanced Applications
Bu dövrdə AI əsasən mövcud tətbiqləri gücləndirəcək. Yəni AI texnologiyaları müxtəlif sənaye sahələrində (maliyyə, səhiyyə, logistika və s.) mövcud sistemlərin səmərəliliyini artıracaq. - Faza 2 (2026 – 2035): Autonomous Agents
Bu mərhələdə AI artıq müstəqil qərar verən “agentlər” kimi fəaliyyət göstərəcək. Onlar öz-özünə idarə olunan sistemlər (avtonom maşınlar, dronlar, qərar dəstəkləmə sistemləri) şəklində həyatın müxtəlif sahələrinə daxil olacaq. - Faza 3 (2035 – ?): Natural Language Operating System
Süni intellektin inkişafının ən yüksək mərhələsi olaraq göstərilir. Burada AI artıq insanlarla tam təbii dil üzərində qarşılıqlı əlaqə quracaq və bir növ “dil əsaslı əməliyyat sistemi” rolunu oynayacaq. Bu, kompüterlərlə işləmək üsulunu köklü şəkildə dəyişəcək.
Süni İntellekt
Son illərdə süni intellekt (AI) sahəsinə yönələn vençur kapitalı (VC) yatırımları kəskin şəkildə artmışdır. Əgər 2010–2018-ci illərdə AI startaplarının cəlb etdiyi VC payı 4–10% arasında dəyişirdisə, 2020–2022-ci illərdə bu göstərici 15%-ə qədər yüksəlmişdir. Lakin əsas sıçrayış son iki ildə müşahidə olunmuşdur: 2025-ci ildə qlobal VC yatırımlarının 43%-i AI startaplarına yönəlmişdir. Bu, süni intellektin artıq texnologiya sektorunun yan sahəsi deyil, əsas inkişaf xətti olduğunu göstərir.
Regional baxışda ABŞ açıq-aşkar lider mövqedədir. 2025-ci ildə ABŞ-da VC yatırımlarının 56%-i AI sahəsinə yönəlib. Avropa isə 25% göstərici ilə ikinci yerdə, dünyanın digər bölgələri isə 19% ilə üçüncü yerdə qərarlaşıb. Bu, ABŞ-ın həm kapital axını, həm də innovasiya ekosisteminin gücü ilə bazarda dominant mövqeyə yüksəldiyini göstərir.
Texnoloji inkişaf trayektoriyası da diqqət çəkicidir. 2020-ci ildə süni intellekt əsasən sadə funksiyaları – suallara cavab vermək, mətndə sözləri saymaq kimi əməliyyatları yerinə yetirirdi. 2022-ci ilə gəldikdə faktların tapılması və sənədlərin xülasələşdirilməsi kimi daha mürəkkəb tapşırıqlar əlavə olundu. 2024-cü ildə isə çoxmərhələli tədqiqat, kompleks məntiqi əməliyyatlar və proqram kodunun generasiyası mümkün oldu. 2026 və sonrasında isə AI-nin elmi yeniliklərin araşdırılması və yaradıcı fəaliyyətlərdə insan intellekti ilə rəqabət edə biləcək səviyyəyə çatacağı gözlənilir.
Ümumilikdə, kapitalın AI-yə axını qlobal miqyasda iqtisadi prioritetləri dəyişib. ABŞ liderliyini gücləndirir, Avropa isə bu dalğaya uyğunlaşmağa çalışır. AI artıq yalnız texnoloji yenilik deyil, həm də qlobal iqtisadiyyatın əsas hərəkətverici qüvvəsidir.
Bu nəticələr göstərir ki, həm qlobal, həm də regional təcrübədən faydalanaraq Azərbaycan innovasiya ekosistemində mühüm imkanlar qazana bilər.
Summitin uğurlu təşkilinə görə “PASHA Holding” LLC -ə təşəkkür edirik. Belə tədbirlər regionda innovasiya ekosisteminin inkişafına əhəmiyyətli töhfə verir.
